14 marca 1440 zawiązał się Związek Pruski – konfederacja szlachty i mieszczan, którzy nie chcieli krzyżackich rządów na Pomorzu Gdańskim. Już wcześniej powołali Związek Jaszczurczy, tajną organizację szlachty do obrony przed uciskiem krzyżackim i w celu połączenia ziemi chełmińskiej z Królestwem Polskim.
Inspiracją były prawa poddanych króla polskiego. Szlachta pomorska w państwie krzyżackim, rządzonym twardą ręką, takich praw nie posiadała. Mimo represji krzyżackich, pod aktem założycielskim Związku podpisało się ponad 50 przedstawicieli szlachty, miast Chełmna, Torunia, Elbląga, Gdańska, Braniewa, Królewca i innych.
Krzyżacy, przy pomocy kłamstw i represji, próbowali przedstawić Związek jako organizację występującą przeciwko papieżowi. Posunęli się do sfałszowania bulli papieskiej! Cesarz Fryderyk III Habsburg nakazał rozwiązanie Związku. W tej sytuacji związkowcy zwrócili się o pomoc do króla polskiego. Kazimierz IV Jagiellończyk nie mógł oficjalnie poprzeć „buntu” przeciwko Krzyżakom, ale podjął przygotowania do ostatecznej z nimi rozprawy.
W lutym 1454 Związek Pruski rozpoczął powstanie przeciwko Krzyżakom, wypowiadając posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi i prosząc króla polskiego o przyłączenie ziemi pomorskiej do Polski. Zaczynała się wojna trzynastoletnia. Kończyła się era krzyżacka na Pomorzu. W wyniku II pokoju toruńskiego (19 X 1466) Pomorze Gdańskie (zwane Prusami Królewskimi), ziemia chełmińska i ziemia michałowska, także Warmia i Powiśle zostały włączone do Królestwa Polskiego. Na ponad trzy wieki! Wielki mistrz krzyżacki stawał się lennikiem króla polskiego. Kiedy przyszedł I rozbiór Polski (1772), wielkie miasta Gdańsk i Toruń broniły się na wszystkie sposoby przed wcieleniem do Prus, ceniąc sobie prawa gwarantowane przez Rzeczpospolitą.
Kalendarz Polski pod redakcją Piotra Szubarczyka
